Βιβλικές Μελέτες του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης
Οι Θυσίες στην Καινή Διαθήκη
Ποια είναι η στάση που είχαν οι πρώιμοι χριστιανοί σχετικά με τις θυσίες ζώων; Πίστευαν ότι η Σταύρωση του Χριστού αντικατέστησε τις θυσίες ζώων που ζητούσε ο Θεός της Παλαιάς Διαθήκης; Η απάντηση θα μας εκπλήξει. Μεταφρασμένη δημοσίευση των Βιβλικών Μελετών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης
Πρόλογος
Οι Βιβλικές Μελέτες του Πανεπιστημίου της
Οξφόρδης, ενός από τα σημαντικότερα πανεπιστήμια στον κόσμο, είναι
μελέτες της Βίβλου βασισμένες σε επιφανή ακαδημαϊκή βιβλιογραφία και
οργανωμένες από ομάδα διακεκριμένων βιβλικών μελετητών του
Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.
Η παρακάτω ακαδημαϊκή τους μελέτη για τις θρησκευτικές θυσίες
παρουσιάζει πώς η χριστιανική θεολογία, σταδιακά μέσα στους αιώνες,
χρησιμοποίησε την αναγκαστική παύση των θυσιών στο ναό της
Ιερουσαλήμ λόγω της καταστροφής του Ναού από τους Ρωμαίους το 70 μ.Χ.
–θυσίες στις οποίες ούτε ο Χριστός ούτε ο Παύλος εμφανίζονται στην
Καινή Διαθήκη να αντιτίθενται, και μάλιστα ο Παύλος εμφανίζεται μετά
τον θάνατο του Ιησού να τελεί θυσίες και ο ίδιος, ενώ οι άλλοι
μαθητές να συχνάζουν στο Ναό όπου τελούνταν οι θυσίες– για να
υποβάλουν στους ανθρώπους την ιδέα ότι η χριστιανική θρησκεία είναι
"ανώτερη" από τις άλλες, μια θρησκεία αγάπης που αντιδιαστέλλεται
στις βάναυσες λατρείες των δαιμονικά επηρεασμένων λαών, και να
κερδίσουν προσήλυτους.
μετάφραση του πλήρους κειμένου από:
http://www.oxfordbiblicalstudies.com/resource/sacrifice_nt.xhtml
(ό,τι στο κείμενο είναι μέσα σε αγκύλες [ ] είναι οι δικές μου παρεμβολές)
Βιβλικές Μελέτες του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης
Οι Θυσίες στην Καινή Διαθήκη
Εισαγωγή
Οι θυσίες ζώων ήταν μια
από τις πιο σημαντικές και εμφανείς πρακτικές στην Αρχαία Μεσόγειο.
Ο κόσμος στον οποίο ζούσαν οι συγγραφείς της Καινής Διαθήκης ήταν
γεμάτος με τα υλικά όργανα και τους ιερούς χώρους των θυσιών, από
τεράστιους ναούς μέχρι και μικρά ιερά σε αγροτικές περιοχές, έως και
τα μικροσκοπικά ιερά εντός των οικιών. Επίσης αποτελείτο από
συνυφασμένες σχέσεις τις οποίες δυνάμωνε η πρακτική των θυσιών.
Οικογένειες, πόλεις, σύλλογοι, επαγγελματικές οργανώσεις, τα
ιερατεία και η ίδια η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν διασυνδεδεμένες μέσω
συμμετοχής στις θυσίες. Επιπρόσθετα, η αρχαία Μεσόγειος πληρούνταν
από μορφωμένες ελίτ οι οποίες συνδιαλέγονταν και συνέγραφαν για το
νόημα των θυσιαστηρίων πρακτικών, την ορθή τους ερμηνεία και την
ορθή τους διεξαγωγή. Οι συγγραφείς της Καινής Διαθήκης εμπεριέχονται
σε αυτό το δίκτυο των θρησκευτικών πρακτικών, ομάδων και συζητήσεων.
Με βάση αυτή την πραγματικότητα, δεν είναι καθόλου παράξενο που η
θυσία βρισκόταν στο νου τους, ιδιαίτερα καθώς άρχιζαν να μορφοποιούν
ένα τρόπο κατανόησης του Ιησού, του Θεού και του χριστιανικού
κινήματος. Δεδομένης της σπουδαιότητας των θυσιών στην αρχαία
μεσογειακή θρησκεία, ήταν ίσως αναπόφευκτο ότι οι χριστιανοί θα
χρησιμοποιούσαν ιδέες και εικόνες σχετικές με τις θυσίες στη
θρησκευτική τους μυθοπλασία.
Ο στόχος του παρόντος
σύντομου Θεματικού Εγχειριδίου είναι να βοηθήσει στην κατανόηση των
πολύπλοκων και πολύφωνων θέσεων σχετικά με τις θυσίες μεταξύ των
κειμένων της Καινής Διαθήκης. Θα εισαγάγει τον αναγνώστη σε
εξειδικευμένες μελέτες που αφορούν το θέμα των θυσιών και τα ίδια τα
πρωτοχριστιανικά κείμενα. Επίσης θα δείξει γιατί μερικοί από τους
επικρατούντες τρόπους με τους οποίους ερμηνεύουμε τη θέση των
συγγραφέων της Καινής Διαθήκης αναφορικά με τις θυσίες, χρειάζεται
να αναθεωρηθούν.
Προηγούμενα Μοντέλα και η Σπουδαιότητα του Ερωτήματος
Είναι αναπόφευκτο να
κοιτούν στην Καινή Διαθήκη για τις "πρώτες" χριστιανικές θέσεις
σχετικά με τις θυσίες, τόσο οι μεταγενέστεροι χριστιανοί συγγραφείς
όσο και οι σύγχρονοι μελετητές. Κι αυτό γιατί δεν πρόκειται για
καθόλου μικρό θέμα: πρόκειται για τους τρόπους με τους οποίους ο
πρώιμος χριστιανισμός τοποθετήθηκε σε σχέση με την αρχαία ιουδαϊκή
θρησκεία και την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή θρησκεία, καθώς και τον
τρόπο με τον οποίο ο χριστιανισμός τοποθετείται σήμερα ενώπιον
ανταγωνιστικών θρησκευτικών παραδόσεων, ιδιαίτερα εκείνων που σήμερα
χρησιμοποιούν θυσίες. [Δηλαδή πρόκειται για τα
επιχειρήματα με τα οποία ο χριστιανισμός προσπαθεί να "ακυρώσει" και
υποβιβάσει τις άλλες θρησκείες για να αποκτήσει και διατηρήσει
οπαδούς.] Ιστορικά, μία και μόνο αφήγηση, ριζωμένη στη
χριστιανική απολογητική, έχει κυριαρχήσει στην ερμηνεία του τρόπου
που η Καινή Διαθήκη βλέπει τις θυσίες. Ο χριστιανισμός έχει συχνά
ειδωθεί ως κάτι που αντικατέστησε τις θυσίες ζώων, πολεμικά
παρουσιαζόμενες ως πρωτόγονες και οπισθοδρομικές, με πιο
πεφωτισμένες και πνευματικές θρησκευτικές πρακτικές. Προσφάτως,
ερμηνευτικά μοντέλα που στηρίζονται στην ιδέα ότι ο χριστιανισμός
είναι πιο πνευματικός, πιο εξελιγμένος ή ότι αντικατέστησε την
προηγούμενη (ιουδαϊκή) μορφή έχουν αμφισβητηθεί (βλ. Jonathan
Klawans, Αγνότητα, Θυσίες και ο Ισραηλιτικός Ναός: Συμβολισμός και
Αντικατάσταση στη Μελέτη του Αρχαίου Ιουδαϊσμού· Daniel Ullucci, Η
Χριστιανική Απόρριψη των Θυσιών). Η θέση που έχουν οι θυσίες στην
Καινή Διαθήκη είναι κάτι πολύ πιο πολύπλοκο από ό,τι τα μοντέλα αυτά
παρουσιάζουν. Είναι επίσης σημαντικό να σημειώσουμε ότι, όπως σχεδόν
για τα πάντα στην Καινή Διαθήκη, οι μελετητές διαφωνούν για τις
θέσεις της Καινής Διαθήκης σχετικά με τις θυσίες. Μονογραφίες από
σημαντικούς εκδοτικούς οίκους στην τελευταία πενταετία και μόνο,
έχουν δώσει ερμηνείες πολύ διαφορετικές. Οι ενδιαφερόμενοι
αναγνώστες μπορούν να ανατρέξουν στα προτεινόμενα αναγνώσματα στο
τέλος του παρόντος κειμένου, τα οποία περιέχουν ένα φάσμα από γνώμες
και προσεγγίσεις.
Ερμηνεύοντας Χωρία της Καινής Διαθήκης που Αφορούν τις Θυσίες
Τα κείμενα της Καινής
Διαθήκης προέρχονται από πολύ διαφορετικές εποχές, τόπους και
πολιτισμικά/ιστορικά πλαίσια. Σπάνια μιλούν με μία φωνή, και οι
στάσεις τους προς τις θυσίες είναι ένα καλό παράδειγμα αυτού. Κάθε
κείμενο πρέπει να ληφθεί ξεχωριστά ως η θέση του συγγραφέα του.
Πρέπει να αποφύγουμε την τάση να εναρμονίσουμε μεταξύ τους τα
κείμενα. Οι θέσεις τους αναφορικά με τις θυσίες είναι συχνά αρκετά
διαφορετικές και αντιφατικές μεταξύ τους. Δεν μπορεί να ειδωθεί μια
ξεκάθαρη γραμμή ανάπτυξης των θέσεων αυτών. Προκειμένου να
κατανοήσουμε τις θέσεις της Καινής Διαθήκης πάνω στις θυσίες πρέπει
να δούμε όλα τα κείμενα και να αναγνωρίσουμε την αντιφατική τους
ποικιλία απόψεων.
Κανένα από τα κείμενα δεν
συνιστά μια πραγματεία εστιασμένη στις θυσίες. Αντίθετα, συχνά
αναφέρονται σε αυτές εν παρόδω, και μας αφήνουν να ερμηνεύσουμε τις
θέσεις τους από μερικά λόγια και μόνο. Κι αυτό σημαίνει ότι πρέπει
να αντισταθούμε στην επιθυμία να "γεμίσουμε τα κενά" σε παλιότερα
κείμενα με θεολογία που αναπτύχθηκε σε μεταγενέστερες εποχές. Για
παράδειγμα, η διάσημη φράση του Παύλου "Ο Χριστός, ο πασχαλιάτικος
αμνός μας, έχει θυσιαστεί" (Α΄ Κορινθίους 5:7) ερμηνεύτηκε με
τεράστιο όγκο χριστιανικής θεολογίας αιώνες αργότερα, αλλά δεν
μπορούμε να υποθέσουμε ότι όλες ή και οποιεσδήποτε από αυτές τις
θεολογικές θεωρίες ήταν παρούσες στο μυαλό του Παύλου στα μέσα του
πρώτου αιώνα. Η παρακάτω προσέγγιση παρουσιάζει τα σημαντικότερα
κείμενα με χρονολογική σειρά. Περισσότερα κείμενα και εδάφια θα
μπορούσαν να προστεθούν, αλλά τα παρακάτω θα αρκέσουν για να δώσουν
μια καλή ιδέα της ποικιλίας των θέσεων που βρίσκουμε εντός της
επίσημης Αγίας Γραφής και των σημαντικότερων από τις θέσεις αυτές.
Παύλος
Τα συγγράμματα του Παύλου
είναι ζωτικά σε αυτό το θέμα διότι είναι τα πιο πρώτα χριστιανικά
τεκμήρια, αλλά, ακόμα πιο σημαντικό, οι επιστολές του είναι πιθανά
τα μόνα κείμενα στην Καινή Διαθήκη που γράφτηκαν πριν από την
καταστροφή του Ναού της Ιερουσαλήμ από τους Ρωμαίους το 70 μΧ· ζει
σε ένα κόσμο όπου πραγματοποιούνται ακόμα ενεργά θυσίες στον Ιαχωβά.
Ο Παύλος ανησυχεί για δύο ειδών θυσίες, και είναι σημαντικό να
διακρίνουμε μεταξύ τους. Πρώτα, καταπιάνεται με παραδοσιακές
ελληνικές και ρωμαϊκές θυσίες, τις οποίες λέει πως οι πιστοί του
Χριστού πρέπει τελείως να αποφεύγουν. (Α΄ Κορινθίους 8:1–11;
10:14–20, 25–31; Ρωμαίους 1:18–23) Αυτό είναι μια επαναστατική θέση.
Το [αναγνωστικό] κοινό του Παύλου συντίθεται από εθνικούς
[δηλαδή μη Εβραίους] · ο Παύλος λέει σε
αυτούς τους ανθρώπους ότι πρέπει να εγκαταλείψουν ένα μεγάλο μέρος
της πολιτισμικής τους κληρονομιάς για να ακολουθήσουν τον Χριστό. Το
να μην συμμετέχουν σε ελληνορωμαϊκές θυσίες ζώων θα έβαζε τους
εθνικούς του Παύλου σε μια πολύ δύσκολη θέση. Οι θυσίες ήταν ένα
νευραλγικό μέρος της καθημερινής κοινωνικής ζωής, περιλαμβανομένων
των δραστηριοτήτων για θέματα της πολιτείας, των σημαντικών
γεγονότων του βίου, των πολιτικών και κοινωνικών ομάδων, των
στρατιωτικών δραστηριοτήτων, των επιχειρήσεων και του εμπορίου. Το
να αποφεύγουν τις θυσίες θα σήμαινε ότι οι εθνικοί του Παύλου
[οι πρώτοι χριστιανοί προσήλυτοι] δεν
θα μπορούσαν να ζήσουν "κανονική" ζωή. Ακόμα και οι διατροφικές τους
συνήθειες θα επηρεάζονταν, όπως συζητά στην Α΄ Κορινθίους 8:1–11;
10:27–30.
Ο Παύλος έβλεπε τους
θεούς των Ελλήνων και Ρωμαίων ως δαίμονες – ελάσσονες και δυνητικά
μοχθηρές οντότητες των κατωτέρων πεδίων του κόσμου (Α΄ Κορινθίους
10:20). Το πρώτο πράγμα που χρειαζόταν να κάνουν οι εθνικοί, σύμφωνα
με τον Παύλο, ήταν να σταματήσουν να λατρεύουν αυτά τα όντα και να
σταματήσουν να συμμετέχουν σε ελληνορωμαϊκές θυσίες.
Τα πράγματα γίνονται πιο
πολύπλοκα όταν δούμε τη θέση του Παύλου σχετικά με τον Ιαχωβά στο
Ναό της Ιερουσαλήμ. Όλα τα αρνητικά πράγματα που λέει ο Παύλος για
τις ελληνορωμαϊκές θυσίες βασίζονται στην αρχή ότι τέτοιες θυσίες
απευθύνονται σε όντα που δεν είναι θεοί. Αυτό βέβαια δεν ισχύει για
τις ιουδαϊκές θυσίες. Ο Παύλος ποτέ δεν λέει οτιδήποτε αρνητικό για
τις θυσίες που γίνονται στο Ναό. Ποτέ δεν υπαινίσσεται ότι έχουν
απορριφθεί ή αντικατασταθεί [από την σταυρική θυσία του Ιησού]. Ποτέ
δεν αναφέρει οποιαδήποτε πρόγνωση για την επικείμενη καταστροφή του
Ναού ή οποιαδήποτε πράξη του Χριστού ενάντια στο Ναό. Με λίγα λόγια,
ο Παύλος δεν βλέπει τον Χριστό, ούτε τη Θεία Κοινωνία, ούτε
οτιδήποτε άλλο, ως αντικατάσταση για τις θυσίες ζώων στον Ιαχωβά
στην Ιερουσαλήμ.
Ο Παύλος χρησιμοποιεί
όντως μερικές φορές, αναφορικά με τον Χριστό, μεταφορές που
αναφέρονται σε θυσία, όπως: "Ο Χριστός, ο πασχαλιάτικος αμνός μας,
έχει θυσιαστεί" (Α΄ Κορινθίους 5:7), ή "δώστε το σώμα σας ως
θυσία... ευχάριστη στον θεό" (Ρωμαίους 12:1). Επίσης αναφέρεται στον
Χριστό ως "εξιλαστήρια θυσία" ("ιλαστήριο") (Ρωμαίους 3:24–25). Όπως
αναφέρθηκε πιο πάνω, δεδομένου του εξέχοντος ρόλου που έπαιζαν οι
θυσίες στον θρησκευτικό κόσμο του Παύλου, δεν μας εκπλήσσει που
χρησιμοποιεί συμβολισμό από τις θυσίες για να αναφερθεί στον Χριστό.
Αλλά το να χρησιμοποιήσει ένα μεταφορικό σχήμα λόγου είναι όλο κι
όλο αυτό που κάνει. Ποτέ δεν λέει: "Ο Χριστός είναι η αληθινή
[έγκυρη] θυσία και οι θυσίες του Ναού δεν είναι." Η ιδέα ότι οι
εθνικοί μια μέρα θα εγκατέλειπαν τους θεούς τους για να λατρέψουν
(και να θυσιάσουν στον) Ιαχωβά ήταν μια κοινή εσχατολογική ευχή
μεταξύ των αρχαίων Ιουδαίων. Αυτό είναι κατά πάσα πιθανότητα το
όραμα που είχε ο Παύλος για το μέλλον.
Τα
Ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης
Η θέση των θυσιών στα
Ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης μάς εκπλήσσει. Αντίθετα με τις
Επιστολές του Παύλου, τα Ευαγγέλια έχουν όλα γραφεί μετά από την
καταστροφή του Ναού το 70 μ.Χ., αλλά τα κείμενα δεν ενδιαφέρονται να
εξερευνήσουν τα παρεπόμενα αυτού του γεγονότος ως προς τις θυσίες
στον Ιαχωβά. Και τα τέσσερα Ευαγγέλια απεικονίζουν τον Χριστό να
κινείται σε έναν κόσμο όπου ο Ναός συνεχίζει να υπάρχει (Ματθαίον
8:3–4/Μάρκον 1:40–44/Λουκάν 5:13–14; Ματθαίον 26:17–19/Μάρκον
14:12–16/Λουκάν 22:7–14/Ιωάννην 2:13–16). Αν και η καταστροφή του
Ναού "προφητεύεται" (στην πραγματικότητα αυτές οι "προφητείες"
γίνονται σε μια περίοδο όπου ο Ναός έχει ήδη καταστραφεί) (Ματθαίον
24:1–3/Μάρκον 13:1–4/Λουκάν 21:5–7/Ιωάννην 2:19), δεν υπάρχει
πουθενά στα κείμενα απόρριψη προς τις θυσίες. Οι μελετητές μερικές
φορές αναφέρονται στις βίαιες πράξεις του Χριστού στον Ναό (Ματθαίον
21:12–13/Μάρκον 11:15–17/Λουκάν 19:45–46) ως παράδειγμα για το ότι
απέρριπτε τις ιεροτελεστίες στο Ναό, αλλά μια τέτοια ερμηνεία δεν
είναι καθόλου βάσιμη. Η σκηνή απεικονίζει τον Χριστό να αντιτίθεται
στις αγοραπωλησίες που συνέβαιναν στον Ναό, αλλά όχι να αντιτίθεται
στις ίδιες τις ιεροτελεστίες. Η σωστή παρατήρηση ότι οι
αγοραπωλησίες και η αλλαγή νομίσματος ήταν απαραίτητες για την
λειτουργία του Ναού δεν αλλάζει το γεγονός ότι η σκηνή δεν
περιλαμβάνει οποιαδήποτε ρητή απόρριψη των ίδιων των θυσιών του
Ναού.
Αυτό το σημείο
στερεοποιείται όταν σκεφτούμε την υπόλοιπη από την εξιστόρηση των
Παθών του Χριστού στα Συνοπτικά Ευαγγέλια [τα Ευαγγέλια Ματθαίου,
Μάρκου και Λουκά]. Και τα τρία τους απεικονίζουν τον Χριστό να τρώει
το Πασχαλιάτικο γεύμα [στο Ιουδαϊκό Πάσχα], το οποίο προηγούμενα
ζήτησε από τους μαθητές να του ετοιμάσουν (Ματθαίον 26:17–19/Μάρκον
14:12–16/Λουκάν 22:7–14). Το [ιουδαϊκό] πασχαλιάτικο γεύμα είναι ένα
γεύμα που περιλαμβάνει κρέας που προέρχεται από ένα πρόβατο που
σφάχτηκε στο Ναό της Ιερουσαλήμ νωρίτερα την ίδια μέρα. Λοιπόν, οι
συγγραφείς των Συνοπτικών δεν βλέπουν κανένα πρόβλημα στο να
απεικονίσουν τον Χριστό να τρώει θυσιαστήριο κρέας και έτσι να
συμμετέχει στις ιουδαϊκές θυσιαστήριες τελετές. Αυτό είναι επίσης
απόδειξη ότι οι συγγραφείς αυτοί δεν βλέπουν οι ίδιοι το περιστατικό
στο Ναό ως απόρριψη των θυσιών από τον Χριστό. Αν πίστευαν ότι ο
Χριστός απέρριψε τις θυσίες όταν μπήκε στην Ιερουσαλήμ, γιατί να τον
απεικονίσουν να συμμετέχει στην πασχαλιάτικη θυσία λίγες μόνο μέρες
αργότερα;
Η σκηνή του Μυστικού
Δείπνου στα Συνοπτικά Ευαγγέλια γίνεται, για το μεταγενέστερο
χριστιανισμό, το εστιακό σημείο του επιχειρήματος ότι ο Χριστός
αντικατέστησε τις θυσίες, αλλά είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι
μια τέτοια ερμηνεία δεν βρίσκεται στα ίδια τα Ευαγγέλια. Η τελετή
άρτου και οίνου, απεικονισμένη στα Συνοπτικά και επίσης γνωστή στον
Παύλο (Α΄ Κορινθίους 11:23–25), ήταν σίγουρα σημαντική για αυτούς
τους συγγραφείς, αλλά ποτέ δεν ισχυρίζονται ότι αυτή η τελετή
αντικαθιστά τις θυσίες, ή ότι είναι ισότιμη με αυτές. Μάλλον παρά να
παρουσιάζουν τον άρτο και οίνο ως αντικατάσταση των θυσιών, η
αφήγηση στα Συνοπτικά υποδηλώνει ότι το θυσιαστήριο κρέας ήταν στο
τραπέζι την ίδια ώρα που ο Χριστός μιλούσε για άρτο και οίνο ως σώμα
και αίμα!
Τα Ευαγγέλια της Καινής
Διαθήκης αποκαλύπτουν ένα νευραλγικό σημείο: οι χριστιανικές θέσεις
για τις θυσίες αναπτύσσονται πολύ αργά. Η μεταγενέστερη χριστιανική
θεολογία που παρουσιάζει τον Ιησού ως αντικατάσταση για τις θυσίες
δεν υπάρχει στα αρχικά κείμενα. Η ιστορική κατάσταση των συγγραφέων
των Ευαγγελίων είναι κι αυτή αποκαλυπτική. Όλοι αυτοί οι συγγραφείς
έζησαν σε ένα κόσμο όπου ο Ναός δεν υπήρχε πια και οι θυσίες στον
Ιαχωβά δε μπορούσαν πλέον να διεκπεραιωθούν, αλλά δεν ασχολούνται
άμεσα με τις συνέπειες αυτής της πραγματικότητας
[δηλαδή ότι οι πιστοί του Ιαχωβά δεν μπορούσαν
πλέον να υπακούσουν στο θέλημά του για τη διεξαγωγή θυσιών].
Οι Πράξεις Αποστόλων [(το
πέμπτο βιβλίο της Καινής Διαθήκης)] προσθέτουν σε αυτήν την εικόνα
απεικονίζοντας τους μαθητές να συχνάζουν στο Ναό μετά το θάνατο του
Ιησού (για παράδειγμα 2:26; 3:1; 5:12, 20, 42). Ακόμα πιο έκδηλα, οι
Πράξεις απεικονίζουν τον Παύλο να τελεί θυσία ζώων στην Ιερουσαλήμ
(21:23–26; 24:17). Εφόσον ο Παύλος είναι ο ήρωας των Πράξεων, αυτό
είναι πολύ σημαντικό τεκμήριο ότι ο συγγραφέας των Πράξεων δεν
βλέπει τις θυσίες να έχουν απορριφθεί ή αντικατασταθεί. Αυτό δείχνει
ότι οι πρώτοι χριστιανοί δεν απόρριπταν τις θυσίες · αντίθετα, η
απόρριψη των θυσιών στα χριστιανικά κείμενα είναι μεταγενέστερες
απόπειρες να εξορθολογήσουν και να μυθοποιήσουν μια μη συμμετοχή
[στις θυσίες] που είχε αρχίσει δεκαετίες νωρίτερα με την καταστροφή
του Ναού.
Το κείμενο Εβραίοι είναι
το μόνο κείμενο της Καινής Διαθήκης που συζητά τις θυσίες
εκτεταμένα. Η χρονολόγησή του δεν είναι σίγουρη, αλλά γράφτηκε
μάλλον μετά το 70. Ο συγγραφέας του κειμένου έκδηλα αντιπαραθέτει
τον Χριστό στους ιερείς και στις θυσίες του Ναού της Ιερουσαλήμ. Ο
συγγραφέας επιχειρηματολογεί ότι ο Χριστός είναι ένας ανώτερος Μέγας
Ιερέας, και ότι τελεί μια τέλεια θυσία που είναι αποτελεσματική μία
για πάντα (5:5–10; 6:20–7:28; 9:1–10:6). Αντίθετα, οι ατελείς ιερείς
του Ναού τελούσαν ατελείς θυσίες που δεν μπορούσαν να αναιρέσουν την
αμαρτία (7: 11-14). Το πιο ενδιαφέρον πράγμα με αυτό το κείμενο
είναι ο επιδέξιος τρόπος με τον οποίο προσπαθεί να περάσει το
επιχείρημα. Ο συγγραφέας ισχυρίζεται ότι ο αποδεκτός στόχος των
θυσιών στο Ναό είναι να επιλύσουν το πρόβλημα της αμαρτίας και του
θανάτου, αλλά τα ιουδαϊκά κείμενα της εποχής δεν ισχυρίζονταν ότι
αυτός ήταν ο στόχος των θυσιών. Το κείμενο Εβραίοι συνεπώς
αντιπροσωπεύει έναν "δημιουργικό" επαναπροσδιορισμό του στόχου των
θυσιών, που αποτιμά αρνητικά τις θυσίες στην Ιερουσαλήμ βασισμένο σε
στόχους τους οποίους οι Ιουδαίοι δεν έβλεπαν καθολικά ως τους
στόχους των θυσιών. Μονάχα λιγοστοί αρχαίοι Ιουδαίοι θα συμφωνούσαν
με την ιδέα ότι ο σκοπός όλων των θυσιών στο Ναό ήταν η απαλοιφή της
αμαρτίας και η εξασφάλιση της αιώνιας ζωής. Στην εβραϊκή Βίβλο, μόνο
μια μικρή υποομάδα των θυσιών έχει οτιδήποτε να κάνει με την
αμαρτία, και ιδέες για την αιώνια ζωή δεν συνδέονται καθόλου με τις
θυσίες. Με το κείμενο Εβραίοι αρχίζουμε να βλέπουμε να σχηματίζεται
ό,τι θα γίνει η μεταγενέστερη χριστιανική θέση σχετικά με τις θυσίες
- αλλά μόνο να σχηματίζεται. Προσέξτε ότι η ιδέα πως ο Μυστικός
Δείπνος είναι μια θυσία απουσιάζει από το κείμενο Εβραίοι και δεν θα
σχηματιστεί πλήρως πριν από τον Κυπριανό της Καρχηδόνας τον τρίτο
αιώνα (Epistle, 63, 73).
Συμπεράσματα
Τα κείμενα της Καινής
Διαθήκης επιδεικνύουν ποικίλους βαθμούς ενδιαφέροντος για το θέμα
των θυσιών. Επιδεικνύουν επίσης ένα φάσμα "δημιουργικών"
εγχειρημάτων να εξηγήσουν τη σχέση των χριστιανών τόσο με τις
ιουδαϊκές όσο και με τις ελληνορωμαϊκές θυσιαστήριες πρακτικές. Οι
πρώιμοι χριστιανοί, καθώς δεν έκαναν θυσίες, βρίσκονταν σε μια
ασυνήθιστη θέση, ζώντας σε ένα κόσμο διαποτισμένο από θυσιαστήριες
τελετές. Ίσως η πιο ενδιαφέρουσα πλευρά των θέσεων της Καινής
Διαθήκης σχετικά με τις θυσίες είναι το πόσο ποικίλες ήταν. Δεν
είναι παρά στον δεύτερο και τρίτο αιώνα όπου εμφανίζονται ό,τι θα
γίνουν, στον μεταγενέστερο χριστιανισμό, κεντρικά στοιχεία των
χριστιανικών θεολογικών μοντέλων σχετικά με τις θυσίες.
Μία άλλη σημαντική τάση,
μία που θα γίνει πολύ σημαντική στους δημιουργούς της χριστιανικής
κουλτούρας τον δεύτερο και τρίτο αιώνα, είναι ένας προσεκτικός
διαχωρισμός μεταξύ των ελληνικών και ρωμαϊκών θυσιαστηρίων πρακτικών
και των ιουδαϊκών θυσιαστηρίων πρακτικών. Η μορφή του χριστιανισμού
που τελικά υπερίσχυσε τον τέταρτο αιώνα είχε ένα πρόβλημα. Αυτοί οι
χριστιανοί πίστευαν ότι ο θεός της εβραϊκής Βίβλου ήταν επίσης ο
χριστιανικός θεός. Λοιπόν χρειαζόταν να εξηγήσουν την ύπαρξη των
θυσιών στην εβραϊκή Βίβλο και γιατί οι ίδιοι δεν τις έκαναν.
Επιπρόσθετα χρειαζόταν να εξηγήσουν γιατί ο Θεός, αν ήταν θεός, είχε
επιτρέψει στους Ρωμαίους να καταστρέψουν το Ναό του. Μία στρατηγική,
αρχή της οποίας βλέπουμε στο κείμενο Εβραίοι, αλλά που θα εκδηλωθεί
με πλήρη δυναμική στα συγγράμματα του Ιουστίνου του Μάρτυρα, είναι
λυσσαλέα αντιεβραϊκά επιχειρήματα αντικατάστασης, όπου ο
χριστιανισμός παρουσιάζεται ως αντικαταστάτης των ξεπερασμένων
θυσιών στο Ναό. [Δηλαδή αυτοί αντιδιέστελλαν
τον εαυτό τους με τους Εβραίους με το επιχείρημα ότι η δική τους
θυσία (αυτή του Χριστού) είναι τέλεια και αφαιρεί την αμαρτία από
όσους βαφτίζονται χριστιανοί, οι οποίοι τότε μπορούν να απολαύσουν
την αιώνια ζωή, ενώ οι Εβραίοι παραμένουν αμαρτωλοί, χωρίς
δικαιώματα στην αιώνια ζωή, λόγω της ατελούς θυσίας που κάνουν.
Έλεγαν ότι ο Θεός τώρα έχει αλλάξει γνώμη σχετικά με τις θυσίες και
δεν τις υποστηρίζει πια, διότι ήρθε ο Ίδιος και τέλεσε μια θυσία που
αντικαθιστά τις προηγούμενες θυσίες που ζητούσε από αυτούς. Λοιπόν
όποιος τον ακούει τώρα και αντικαθιστά τις θυσίες με το να βαφτιστεί
χριστιανός, σώζεται μέσω της θυσίας του Χριστού. Όποιος δεν
βαφτίζεται χριστιανός, δηλαδή η πλειονότητα των Ιουδαίων-Εβραίων,
καταδικάζεται από τον Κύριο.
Δηλαδή ενώ τις ελληνορωμαϊκές θυσίες τις καταδίκαζαν στη βάση ότι
απευθύνονται σε δαίμονες, τις ιουδαϊκές θυσίες δεν μπορούσαν να τις
απορρίψουν σε αυτή τη βάση, εφόσον πίστευαν ότι είχαν κι εκείνοι τον
ίδιο θεό των Ιουδαίων, δηλαδή τον Ιαχωβά. Άρα σκέφτηκαν να πουν ότι
ο Ιαχωβάς άλλαξε γνώμη και τώρα δεν θέλει θυσίες, γιατί δημιούργησε
μια καλύτερη θυσία, τη θυσία του ενσαρκωμένου εαυτού του.
Πρόκειται πάντα για τον ίδιο Ιαχωβά, που όμως τώρα σε καλεί σε άλλη
θρησκεία, αυτή του χριστιανισμού.
Το θεμέλιο δεν αλλάζει, ο θεός παραμένει ο ίδιος, αλλά ο έλεγχος των
πιστών περνά σε άλλο ιερατείο, στο ιερατείο εκείνων που σταδιακά
συνεργάστηκαν με την αυτοκρατορική εξουσία και πήραν στα χέρια τους
αποκλειστική θρησκευτική δύναμη μέσα στην αυτοκρατορία, την ίδια
αυτοκρατορία που ήταν ο μεγάλος εχθρός των Ιουδαίων και τους είχε
καταστρέψει το Ναό.
Έτσι, αυτοί οι άνθρωποι, που δεν ήταν Εβραίοι, μπορούν να
αντιδιαστέλλουν τον εαυτό τους με τους Εβραίους, που ήταν οι ίδιοι
εχθροί των Ρωμαίων, και ωστόσο να μοιράζονται τον ίδιο Θεό με
αυτούς. Μόνο που ο Θεός τώρα ήταν λίγο διαφορετικός, λίγο
αναμορφωμένος, είχε αλλάξει γνώμη σχετικά με τις θυσίες, και η
αλλαγή αυτή φανέρωνε τους Ιουδαίους ως αμαρτωλούς και τους
χριστιανούς ως λυτρωμένους μέσω του Χριστού.
Σίγουρα σε όλα αυτά κανέναν ρόλο δεν έπαιξε η αγάπη που νιώθουν οι
φιλόζωοι και οι χορτοφάγοι για τα ζώα. Πουθενά στην Αγία Γραφή δεν
λέγεται ότι είναι κακό πράγμα να σκοτώνεις ζώα, ούτε λέει οτιδήποτε
τέτοιο η εκκλησία, όταν μάλιστα, κατά την εορτή του Κυρίου μας,
βάζουμε στο τραπέζι μας το πτώμα μιας γαλοπούλας. Άλλωστε και ο
ίδιος ο Χριστός παρουσιάζεται να τρώει ζώα, να τρώει θυσιαστήριο
κρέας το εβραϊκό Πάσχα, άρα πού είναι το πρόβλημα;
Μήπως αυτός ο ίδιος, άλλωστε, ως Θεός, δεν μας έφτιαξε σαρκοφάγους;
Ούτε βέβαια εκφέρουν οι χριστιανοί οποιοδήποτε έπαινο για τις
θρησκείες που ακολουθούν τη χορτοφαγία, κάθε άλλο. Κι ο ίδιος ο
Παύλος, άλλωστε, τελεί θυσίες. Στις Πράξεις Αποστόλων 24: 17-18 ο
Παύλος λέει:
"Ύστερα από πολλά χρόνια απουσίας, επέστρεψα για να φέρω
χρηματική βοήθεια στο έθνος μου και να προσφέρω θυσία στο ναό. […]
Ακριβώς τη στιγμή που πρόσφερα τη θυσία του αγνισμού, με βρήκαν
μερικοί Ιουδαίοι από την επαρχία της Ασίας στο ναό."
Άλλωστε, δεν θα είχε λόγο να μην κάνει θυσίες, εφόσον τις ζητά ο
Ιαχωβάς, και ο ίδιος δηλώνει ότι ακολουθεί όλες τις προσταγές που
έδωσε ο Ιαχωβάς στον Μωυσή:
"Βέβαια, ομολογώ μπροστά σου τούτο: ότι ακολουθώ τη διδασκαλία
που αυτοί αποκαλούν αίρεση [τον χριστιανισμό]· έτσι όμως δεν λατρεύω
παρά τον Θεό των προγόνων μας και πιστεύω σε όλα όσα είναι γραμμένα
στο νόμο του Μωυσή και στα βιβλία των προφητών." (Πράξεις Αποστόλων
24: 14)
Στο παραπάνω απόσπασμα ο Παύλος επίσης δηλώνει ότι ο Θεός που
ακολουθεί είναι ο Ιαχωβάς.
Η δημοσίευση της Πανεπιστημίου της Οξφόρδης συνεχίζει ως εξής: ]
Πρέπει να θυμόμαστε ότι δεν πίστευαν όλοι οι πρώιμοι χριστιανοί ότι
ο θεός της εβραϊκής Βίβλου ήταν ο Θεός. Για πολλούς πρώιμους
χριστιανούς, ο Ιαχωβάς ήταν μια μοχθηρή οντότητα που δεν είχε καμιά
σχέση με τον αληθινό θεό του Χριστού. [Το ότι
είναι μοχθηρή οντότητα είναι πασιφανές σε οποιονδήποτε διαβάσει την
Παλαιά Διαθήκη χωρίς να έχει υποστεί πλύση εγκεφάλου και χωρίς να
θεωρεί αρετή το να αφήνει άλλους να κρίνουν για αυτόν.] Αυτοί
οι χριστιανοί δεν χρειάζονταν να βρουν μια δικαιολογία για τις
[θυσιαστήριες] τελετές στο Ναό ούτε για τα γεγονότα του '70 [(την
καταστροφή του Ναού)], ούτε χρειάζονταν να τοποθετήσουν τον εαυτό
τους και τις τελετές τους σε άμεση αντιπαράθεση προς τις ιουδαϊκές
θυσίες. Πολλά χριστιανικά κείμενα, τα οποία οι θεολόγοι ατυχώς
χαρακτήρισαν "γνωστικά", επιδεικνύουν τελείως αρνητική γνώμη τόσο
για τις ελληνορωμαϊκές όσο και για τις ιουδαϊκές θυσίες. Για αυτούς
τους χριστιανούς, η ιδέα ότι ο Χριστός ήταν "η πραγματική θυσία" θα
ήταν αποτροπιαστική. Ένα συχνά παραμελημένο αλλά εξαιρετικά
σημαντικό πλαίσιο για τις διχογνωμίες μεταξύ πρώιμων χριστιανών
σχετικά με τις θυσίες είναι ο εσωτερικός ανταγωνισμός μεταξύ
διαφορετικών ομάδων χριστιανών για να ορίσουν τον πραγματικό
χριστιανισμό.
Ελπίζουμε αυτή η σύντομη ματιά στο θέμα των θυσιών στην Καινή
Διαθήκη να έχει δείξει πόσο αργά και πολύπλοκα σχηματίστηκε πράγματι
η χριστιανική θεολογία σχετικά με τις θυσίες.
[ακολουθεί μια λίστα από μελέτες για
περισσότερη ανάγνωση, πολλές δημοσιευμένες από το Πανεπιστήμιο της
Οξφόρδης]
----------------
[Η παρούσα σελίδα είναι παράρτημα της σελίδας:
"Η δαιμονική ταυτότητα του χριστιανικού θεού"]
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------